O odporności słyszymy w mediach bardzo dużo, zwłaszcza w odniesieniu do pory roku. Ale czym właściwie ona jest? I jak ludzki układ odpornościowy tak naprawdę działa?
Antywirus wbudowany w twoje ciało. Zrozum, jak działa układ odpornościowy
Warto zacząć od tego, że system, który każdy z nas ma wbudowany we własne ciało - jest jednym z najbardziej zadziwiających dzieł natury. Odporność to zdolność organizmu do zwalczania i opierania się czynnikom zakaźnym – nie tylko wirusom i bakteriom, ale i grzybom, a nawet toksynom czy innym "najeźdźcom".
Układ odpornościowy organizmu to złożona i delikatna sieć narządów, tkanek i komórek, które współpracują ze sobą, aby nas chronić. Podstawowymi elementami układu odpornościowego człowieka są: narządy limfatyczne (szpik kostny, grasica, śledziona, węzły chłonne, wyrostek robaczkowy); naczynia limfatyczne oraz komórki układu odpornościowego – w tym przeciwciała, białe krwinki, limfocyty. To one działają wspólnie najpierw w celu identyfikacji, a następnie neutralizacji zagrożeń.
Białe krwinki i nie tylko. Co broni cię przed infekcjami?
Białe krwinki rozpoznają obce organizmy w naszym ciele i wysyłają sygnały do innych komórek układu odpornościowego, aby podjęły działania. Limfocyty z kolei rozpoznają antygeny na powierzchni patogenów i uwalniają przeciwciała, które wiążą się z tymi komórkami i niszczą je. Peptydy (organiczne cząstki produkowane m.in. przez grasicę) to małe cząsteczki białkowe, które wywołują odpowiedź immunologiczną poprzez ukierunkowanie na obce komórki i ich zniszczenie.
Wyspecjalizowane narządy i tkanki, takie jak grasica czy śledziona, produkują specjalne komórki i odgrywają ważną rolę w obronie organizmu przed chorobami. Układ limfatyczny składa się z tkanek i narządów, które pomagają transportować płyn limfatyczny, a wraz z nim białe krwinki, limfocyty i inne leukocyty (np. neutrofile, monocyty, makrofagi), które zwalczają infekcje.
W celu obrony organizmu przed toksynami przenoszonymi w powietrzu, antygenami i innymi potencjalnie niebezpiecznymi substancjami, układ odpornościowy opiera się na wielu procesach. Jeden z nich sprawia, że kaszlemy, kichamy, mamy zaczerwiony nos, oczy. To zapalenie. Jest to reakcja obronna naszego organizmu, która obejmuje rozszerzenie naczyń krwionośnych, mobilizację białych krwinek oraz uwalnianie cytokin - hormonów, które pozwalają komórkom komunikować się ze sobą. W naszym ciele zachodzi jednak znacznie więcej pasjonujących zjawisk takich jak np. fagocytoza. Polega ona na pochłanianiu obcych cząstek przez białe krwinki. Apoptoza, to z kolei proces zaprogramowanej śmierci komórki, który zapobiega rozprzestrzenianiu się uszkodzonych komórek i pomaga regulować odpowiedź immunologiczną.
Jak kształtuje się odporność? Nasze ciało uczy się i pamięta
Układ odpornościowy jest złożony nie tylko ze względu na swoje funkcjonowanie, ale i sposób, w jaki się kształtuje. Wyróżniamy dwa główne rodzaje odporności: wrodzoną, która jest obecna w momencie narodzin, i adaptacyjną. Nabywamy ją z czasem poprzez ekspozycję na szkodliwe bakterie, wirusy, grzyby. Odporność wrodzona to genetycznie zaprogramowany system obrony, który działa jako pierwsza linia obrony przed "obcymi" . Ten rodzaj odporności odpowiada za produkcję przeciwciał i innych cząsteczek, które identyfikują i niszczą obce, dostające się do organizmu.
Odporność adaptacyjna rozwija się z czasem. Za każdym razem, gdy nasze ciało choruje, to właśnie limfocyty, czyli wyspecjalizowane białe krwinki, są odpowiedzialne za rozpoznawanie i reagowanie na konkretne antygeny. Kiedy to robią, tworzą komórki pamięci, które pamiętają wcześniejsze spotkania z tym samym antygenem, co pozwala im w razie potrzeby uruchomić znacznie silniejszą odpowiedź immunologiczną.
Dlaczego dzieci chorują nawet kilkanaście razy w ciągu roku?
W jakim wieku druga z odporności zaczyna się rozwijać? Wszystko rozpoczyna się już w momencie narodzin. "Ostry trening" trwa mniej więcej przez dwie pierwsze dekady naszego życia. Najbardziej burzliwy okres to pierwsze lata. Dlatego dzieci w wieku przedszkolnym czy szkolnym chorują tak często – nawet 10 razy w ciągu roku. To właśnie wtedy układ odpornościowy osiąga swoją największą moc. Z każdym kolejnym rokiem układ odpornościowy zaczyna nieco słabnąć.
Zmiany w układzie odpornościowym zachodzące z wiekiem dotyczą zarówno układu wrodzonego, jak i adaptacyjnego. W układzie wrodzonym naturalna obrona organizmu przed infekcjami zaczyna słabnąć, a liczba komórek tworzących układ odpornościowy zmniejsza się. Prowadzi to do zwiększenia podatności organizmu na infekcje i choroby. W układzie adaptacyjnym liczba komórek pamięci, które są odpowiedzialne za identyfikację i niszczenie obcych cząstek, zaczyna się zmniejszać, ponieważ komórki są tracone i zastępowane w wolniejszym tempie. W rezultacie organizm jest mniej zdolny do rozpoznawania i zapamiętywania poprzednich spotkań z tymi samymi antygenami, co prowadzi do osłabienia odpowiedzi immunologicznej.
Z wiekiem nasz układ odpornościowy nadal słabnie, co sprawia, że jesteśmy bardziej podatni na infekcje i choroby. Dlatego tak ważne jest, aby osoby starsze podjęły dodatkowe kroki w celu wzmocnienia swojej odporności, takie jak np. stosowanie zbilansowanej diety, regularne ćwiczenia fizyczne i odpowiednia ilość snu.
Co wpływa na odporność?
Czynników wpływających na odporność jest cała masa. Od naszej aktywności fizycznej po dietę włącznie. Lekarze nie mają jednak wątpliwości, że zdrowa dieta i styl życia, w tym regularne ćwiczenia i odpowiedni wypoczynek, są również niezbędne do utrzymania zdrowego układu odpornościowego.
A co na zimę?
Odporności możemy też pomóc - szczególnie w okresie zimowym. Układ odpornościowy nie jest bowiem skuteczny, gdy na dworze jest zimno, a dodatkowo brakuje słońca. Chłód ułatwia pokonywanie naturalnej bariery organizmu, a niedobór witaminy D, to jeden z ważniejszych czynników odpowiadających za gorsze funkcjonowanie systemu odpornościowego. Inne substancje, które dla naszej odporności się liczą to np. witamina B6. Na szczęście nawet zimą można dostarczać je do organizmu sięgając po bogate w nie produkty.
Odporność, czyli zdolność organizmu do obrony przed potencjalnie szkodliwymi substancjami i organizmami jest możliwa dzięki połączeniu białych krwinek, limfocytów, przeciwciał i innych składników układu odpornościowego. Komórki te współpracują ze sobą w celu identyfikacji i eliminacji obcych cząstek, a zdrowa dieta, styl życia mogą pomóc zwiększyć naturalną zdolność organizmu do ochrony. Zrozumienie roli, jaką odporność odgrywa w naszym zdrowiu, jest niezwykle istotna. Warto też rozumieć, że układ odpornościowy potrzebuje określonych substancji, które warto mu zapewnić. Tym bardziej, że wiele z nich możemy znaleźć w produktach na sklepowych półkach.
Źródła:
https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rspb.2014.3085
System odpornościowy, ja immunologiczne (215 AVANT Volume III, Number 1/2012 www.avant.edu.pl/en)