To jak nauka języka, zacznij od alfabetu. Słowniczek początkującego inwestora

Nauka inwestowania, tak jak nauka języka, powinna zacząć się od przyswojenia alfabetu. To absolutne minimum, żeby pójść dalej. Bez znajomości podstaw, nie ma mowy o sukcesie inwestycyjnym. Nawet, jeśli chcemy skorzystać z pomocy specjalistów, warto znać to przysłowiowe abecadło. Oto subiektywny słowniczek dla początkujących.

Z wiedzą ekonomiczną Polaków z roku na roku jest coraz lepiej. Chętniej uczymy się nowych rzeczy, czytamy o interesujących nas zagadnieniach, korzystamy z nowych technologii w dostępie do informacji. Ciągle jednak sami siebie oceniamy ostrożnie, żeby nie powiedzieć pesymistycznie, choć rośnie odsetek tych, którzy swoją wiedzę ekonomiczną postrzegają dobrze.  

Wyniki przygotowanego przez NBP "Badania wiedzy i świadomości ekonomicznej Polaków" (edycja 2020) pokazują, że jedynie 8% badanych uważa, że ich wiedza jest raczej duża. "Jednak w porównaniu z pomiarem z 2015 roku wzrósł odsetek takich osób. Więcej jest również osób, które oceniają swoją wiedzę jako średnią. Istotnie mniej jest natomiast osób oceniających swoją wiedzę jako raczej małą" - czytamy. Konkretnie: 14 proc. badanych oceniło swoją wiedzę ekonomiczną jako niską i bardzo niską, 33 proc. jako średnią, zaś wysoką i bardzo wysoką 52 proc.  

Jeszcze ciekawiej sytuacja wygląda, gdy popatrzymy nieco węziej i zapytamy już tylko o wiedzę na temat inwestowania. Jak wynika z badania "Poziom wiedzy finansowej Polaków 2021", przeprowadzonego na zlecenie Warszawskiego Instytutu Bankowości (WIB) i Fundacji GPW, od 2019 r. rośnie popyt na wiedzę z zakresu inwestowania (wzrost z 26% do 37%). Ankietowani zadeklarowali, że znają co najmniej jeden ze sposobów oszczędzenia długookresowego. W porównaniu do 2020 r. spadł z kolei odsetek osób deklarujących brak długookresowego oszczędzania - z 39% do 31%). 

Te dane pokazują, że Polacy uczą się inwestować, chcą poszerzać swoją wiedzę i są ciekawi. Podstawy inwestowania łatwiej zrozumieć, gdy mamy już elementarną wiedzę. Oto kilka pojęć z zakresu inwestowania i oszczędzania, które warto znać.    

Akcje 

To nic innego, jak papiery wartościowe o charakterze udziałowym. Mówiąc prościej - udział we własności danej firmy. Oznacza to, że posiadacz akcji jest właścicielem jakiejś części kapitału spółki akcyjnej i ma z tego tytułu właściwe prawa, m.in. udział we własności spółki, prawo do udziału w zyskach (dywidenda), prawo uczestnictwa w walnym zgromadzeniu, prawo wyboru władz. Właścicielem akcji, czyli akcjonariuszem spółki, można stać się, kupując ją np. na giełdzie papierów wartościowych (przedtem jednak trzeba założyć kont w biurze maklerskim). W Polsce spółki notowane są na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Ceny akcji uzależnione są od wielu czynników i podlegają prawom rynkowym. A po co spółki emitują akcje? To najprostszy sposób na pozyskanie pieniędzy na działalność i rozwój.     

Bankowy Fundusz Gwarancyjny 

To instytucja, która chroni oszczędności klientów banków i spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych (SKOK) do wysokości 100 tys. euro, czyli obecnie ponad 450 tys. złotych, gwarantując ochronę depozytów. BFG odpowiada też za przeprowadzanie przymusowej restrukturyzacji instytucji finansowych zagrożonych bankructwem. Co ważne, na stronie BFG każdy może sprawdzić listę podmiotów objętych gwarancjami depozytów.  

Depozyt / lokata bankowa 

Depozyt bankowy to, najprościej, rodzaj inwestycji finansowej, polegającej na powierzeniu bankowi pieniędzy (środków finansowych) na pewien okres. W odniesieniu do depozytu używa się też określenia lokata bankowa. Lokata może być terminowa (np. 3, 6 miesięcy, rok) lub zawierana na czas nieokreślony. Lokaty są oprocentowane (w skali roku), a ten procent, czyli odsetki, to dochód klienta banku (depozytariusza). Odsetki są kapitalizowane, czyli doliczane do depozytu, który złożyliśmy w banku, zasadniczo po upłynięciu okresu umowy. A co w chwili, gdy z jakichś powodów musimy zerwać lokatę przed terminem? Wówczas musimy (choć nie zawsze) spodziewać się utraty części lub całości odsetek, w zależności od umowy. Pamiętajmy, im niższe stopy procentowe, tym niższe oprocentowanie lokat, a więc ostateczny zysk.   

Fundusz inwestycyjny  

Jest to forma lokowania pieniędzy w papiery wartościowe lub inne instrumenty rynku kapitałowego. Funduszem zarządza towarzystwo funduszy inwestycyjnych. Według danych Ministerstwa Finansów do końca czerwca 2020 r. w Polsce funkcjonowało 780 funduszy inwestycyjnych zarządzanych przez 64 towarzystwa funduszy inwestycyjnych.  

Giełda 

Zarabiasz na giełdzie? To częste pytanie, z którym spotykają się osoby chcące na poważnie wejść w świat inwestowania. Z definicji giełda to "instytucja organizująca obrót instrumentami finansowymi, zapewniająca koncentrację w jednym miejscu i czasie ofert kupujących i sprzedających w celu wyznaczenia kursu papieru wartościowego i realizacji transakcji". Prościej - to miejsce, w którym organizowane są sesje handlowe, gdzie można kupić/sprzedać, po cenach codziennych notowań, towar, instrumenty pieniężne, papiery wartościowe i usługi. Giełda w Warszawie swoją historią sięga XIX wieku, ale w obecnym kształcie Giełda Papierów Wartościowych działa od 1991 r.   

Inflacja 

To wzrost cen, ale specyficzny. Dlaczego? W gospodarce rynkowej ceny towarów i usług zmieniają się dość często. To normalne. O inflacji mówimy dopiero wtedy, kiedy mamy do czynienia z powszechnym wzrostem cen, a nie z podwyżkami dotyczącymi tylko niektórych dóbr. Dane o Inflacji w Polsce publikuje Główny Urząd Statystyczny. Inflacja powoduje, że za tę samą kwotę możemy kupić coraz mniej, wartość pieniądza spada. W sierpniu inflacja w Polsce wyniosła 5,5 proc. w skali roku i była najwyższa od 20 lat. 

Inwestowanie  

Perspektywa krótko- czy długoterminowa? To ważne pytanie, na które musi sobie odpowiedzieć każdy inwestor. Chcemy zarobić szybko i więcej, zazwyczaj ponosząc duże ryzyko niepowodzenia, czy wolniej i mniej, ale mieć nieco większą pewność zysku i większe bezpieczeństwo. Inwestowanie to proces lokowania środków w wybrane aktywa, które w przyszłości mogą przynieść zysk. Inwestować można długoterminowo (np. Lokaty bankowe, papiery skarbowe) lub krótkoterminowo (np. akcje czy fundusze inwestycyjne). Każde wiąże się z ryzykiem.  

Konto oszczędnościowe / rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy (ROR) 

Podobne, ale wbrew pozorom nie takie same. Konto oszczędnościowe to rodzaj rachunku bankowego, który co do zasady służy do gromadzenia oszczędności. Jest wyżej oprocentowany niż ROR, ma też zazwyczaj mniejszy zakres gwarantowanych operacji bankowych, a ich koszt może się różnić od kosztów ROR-u. ROR to z kolei podstawowy produkt bankowy, korzysta z niego większość klientów banków. Podstawowym przeznaczeniem ROR jest realizacja przelewów, stałych zleceń, gromadzenie środków, wypłaty z bankomatów. W obu produktach pieniądze możemy wypłacić w dowolnym momencie. 

Słownik początkującego inwestora.
Słownik początkującego inwestora. Shutterstock/TZIDO SUN
Shutterstock/TZIDO SUN

Obligacje  

To papiery wartościowe emitowane przez prywatne firmy (obligacja korporacyjne) lub Skarb Państwa (obligacje skarbowe). Te pierwsze, po upływie określonego terminu są wykupowane przez firmę, która wypłaca swojemu klientowi premię. Z kolei obligacje skarbowe są sprzedawane przez ministra finansów, reprezentującego Skarb Państwa. Minister, sprzedając obligacje, pożycza od nabywcy określoną kwotę, którą zobowiązuje się oddać z odsetkami (wykupić obligacje). Obligacja skarbowe uznawane są za jedne z najbezpieczniejszych form oszczędzania 

Oprocentowanie 

W przypadku lokat bankowych oprocentowanie to po prostu suma, o jaką powiększa się zalokowany w banku kapitał. W przypadku kredytu to jednak koszt w skali roku, który musimy ponieść jako kredytobiorcy i zarobek banku. Oprocentowanie może być stałe lub zmienne (zależne np. od wysokości stóp procentowych) - zarówno jeśli chodzi o lokaty, jak i kredyty. Warto negocjować z bankiem, by oprocentowanie lokat było jak najwyższe, a kredytów jak najniższe.  

Oszczędzanie  

Oszczędzać to wydawać jak najmniej, tak, żeby móc odłożyć pieniądze na określony cel. To też niewykorzystywanie od razu wszystkich zasobów od razu i zachowanie części na później. Każdy sposób na oszczędzanie jest dobry. Warto uczyć się tego nawyku od najmłodszych lat. Jak oszczędzać? Związek Banków Polskich podaje kilka podstawowych kroków: 1. Zacznij planować wydatki; 2. Wykształć w sobie nawyk oszczędzania; 3. Załóż konto lub lokatę; 4. Rozważ wykorzystanie funduszy i zakup obligacji; 5. Dziel się swoją wiedzą z innymi.   

Podatek Belki 

To podatek naliczany od zysków kapitałowych, np. z lokat, kont oszczędnościowych i obligacji. Wynosi 19 proc. W przypadku lokat jest on odprowadzany automatycznie przez bank, a klient otrzymuje odsetki już pomniejszone o ten podatek.  

Portfel inwestycyjny 

Chcesz zwiększyć bezpieczeństwo i szanse na zysk? Postaw na różne instrumenty finansowe, nie inwestuj wszystkich środków w jednym miejscu. Dzięki temu zmniejszysz ryzyko inwestycyjne.   

Psychologia inwestowania 

Inwestowanie i emocje to nie jest dobre połączenie. Zamiast podekscytowania, strachu, chciwości, warto postawić na obiektywizm, wiedzę, mądrą odwagę, profesjonalizm, dystans. Emocje paraliżują, utrudniają podejmowanie racjonalnych decyzji. Postaw na zdobywanie rzetelnej wiedzy i dobry plan działań. Nie wiesz - zapytaj specjalistów. 

Rada Polityki Pieniężnej (RPP) 

To od jej decyzji zależy wysokość rat kredytów milionów Polaków. RPP to organ Narodowego Banku Polskiego. Do zadań rady należy m.in. ustalanie założeń polityki pieniężnej oraz wysokości stóp procentowych. Im wyższe stopy, tym wyższe oprocentowanie kredytów, a więc wysokość rat, a niższe zyski z lokat bankowym. Im niższe stopy, tym tańsze, a co za tym idzie, bardziej dostępne kredyty i mniej zyskowne lokaty. W skład rady wchodzi przewodniczący (prezes NBP) i 9 członków, powoływanych na 6-letnią kadencję przez Prezydenta RP, Sejm i Senat. 

Ryzyko inwestycyjne 

Inwestuj z głową. Zawsze zwracaj uwagę nie tylko na zysk, ale też na ryzyko. Wysokie zyski zazwyczaj wiążą się z wyższym ryzykiem. Mniejszy zysk, to mniejsze ryzyko. Dlatego sposób oszczędzania trzeba dobrze przemyśleć i dostosować go na swoich możliwości - zarówno finansowych, jak i psychicznych. Nie każdy jest skłonny zaakceptować dużą stratę finansową. Na rynku dostępnych jest wiele produktów finansowych, które łatwo dopasować do swoich preferencji.   

Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania (RRSO) 

Każdy, kto kiedykolwiek zaciągał kredyt lub choćby się nad tym zastanawiał, spotkał się z tym terminem. RRSO to nic innego, jak całkowity koszt kredytu ponoszony przez konsumenta, wyrażony jako wartość procentowa całkowitej kwoty zobowiązania w ujęciu jednego roku. Dzięki tej wartości możemy łatwo porównać różne oferty pożyczek i dowiedzieć się, ile faktycznie będzie nas ona kosztowała. Na RRSO składa się oprocentowanie (zależne od wysokości stóp procentowych i marży banku), prowizje i wszelkie inne opłaty bankowe.  

Stopy procentowe 

Stopa procentowa wskazuje, ile zapłacimy za kredyt lub zarobimy na oszczędnościach. Narodowy Bank Polski obecnie ustala pięć stóp procentowych. Są to: stopa referencyjna, stopa kredytu lombardowego, stopa depozytowa, stopa redyskontowa weksli, stopa dyskontowa weksli. Stopy procentowe to też instrument polityki pieniężnej, który służy do regulowania ilości pieniądza na rynku. Zmiana stóp procentowych banku centralnego wpływa na wysokość oprocentowania kredytów i depozytów w bankach. Dziś podstawowa stopa procentowa w Polsce jest na historycznie niskim poziomie. Z tego powodu należy spodziewać się wzrostu stóp, a co za tym idzie - obciążeń kredytowych.